ANTIΓΟΝΗ : ΕΝΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ  ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Στη Β’ Λυκείου στα πλαίσιο του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών διδάσκουμε την τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη». Δεν σας κρύβω ότι είναι ένα μάθημα που αφήνει αδιάφορους τους μαθητές (στην πλειοψηφία τους) και κουράζει αφάνταστα τους διδάσκοντες (λόγω αυτής της αδιαφορίας).

Η ιστορία της νεαρής κοπέλας που με το πείσμα της και την επιμονή της να θάψει τον αδελφό της κόντρα στα κελεύσματα του άρχοντα θείου της οδηγείται σε έναν τραγικό θάνατο που συμπαρασύρει και άλλους δεν κεντρίζει το ενδιαφέρον  των 17χρονων ελληνόπουλων. Είναι εμφανές ότι δεν μπορούν να ταυτιστούν με αυτό το πλάσμα που με τέτοιο θάρρος (ή θράσος;) στέκεται απέναντι στον άρχοντα της πόλης υπερασπιζόμενη αυτό που εκείνη θεωρεί σωστό.

Η σύγκρουση ανάμεσα στο κορίτσι και τον άρχοντα της πόλης είναι ομολογουμένως πολυεπίπεδη. Στις όλο ένταση στιχομυθίες τους διακρίνουμε την  αιώνια πάλη ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό,  στους γραπτούς και άγραφους νόμους των θεών (ἄγραπτα κἀσφαλῆ θεῶν νόμιμα), στο χρέος και τη διαταγή, στην ανθρωπιά και στην απανθρωπιά, στην αξία και στην αρχή,  στο δίκαιο και στο…δίκαιο.

Ναι, γιατί και οι δύο φαίνεται να έχουν δίκαιο. Και οι δύο το υπερασπίζονται λυσσαλέα. Από την πλευρά του πολίτη ο ένας, από την πλευρά της εξουσίας ο άλλος. Στα πρόσωπα των δύο αυτών τραγικών ηρώων μπορούμε καθαρά να διακρίνουμε  την αντιπαράθεση του ατομικού και του συλλογικού, μια αντιπαράθεση που σήμερα είναι περισσότερο  αισθητή από ποτέ.

Με τη στάση της η νεαρή Αντιγόνη διακηρύσσει ότι ο πολίτης είναι ελεύθερος να διαφεντεύει τη ζωή του, όπως εκείνος θέλει. Και εκείνη δηλώνει ότι ενεργεί , όπως ενεργεί, γιατί όλη της η ύπαρξη είναι διαποτισμένη από την αγάπη (οὔτοι συνέχθειν, ἀλλά συφιλεῖν ἔφυν). Αυτή είναι το κίνητρό της, αυτή είναι που καθορίζει τη δράση της και αυτή είναι που θα την οδηγήσει στην ανήλιαγη τιμωρία της, αφού πριν έχει υψώσει το ανάστημά της στην εξουσία, δείχνοντας ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος.

Ο Κρέοντας από την άλλη δηλώνει από την πρώτη στιγμή «…γιατί το ξέρω πως είναι μοναδικό σωσίβιο(η πόλη) και μόνο πάνω στης πόλης το σκαρί, ορθό σαν πλέει, δημιουργούμε τις φιλίες μας»,  νομιμοποιώντας έτσι τη διαταγή του που αφορά νεκρούς και ζωντανούς. Μια διαταγή που δεν βρίσκει σύμφωνη όλους τους πολίτες, όπως αργότερα ο ίδιος του ο γιος θα τολμήσει να ξεστομίσει (Οὔ φησι ὁμόπτολις λεώς τῆσδ᾽ Θήβης) στην προσπάθειά του να τον πείσει να αλλάξει γνώμη.

 

Ο μεταξύ τους διάλογος είναι αποκαλυπτικός όσον αφορά την άποψη του Κρέοντα σχετικά με το ποιος κυβερνά, πώς κυβερνά, γιατί κυβερνά. Τα ερωτήματα που θέτει επίκαιρα : «Πόλις γὰρ ἐρεῖ ἡμῖν ἁμὲ χρὴ τάσσειν;», «Ἄλλῳ γὰρ ἢ ᾽μοὶ χρή με ἄρχειν τῆσδ᾽ χθονός;», «Ἡ πόλις οὐ νομίζεται τοῦ κρατοῦντος;».  Επίκαιρα και δηλωτικά της στάσης του ίδιου του κυβερνήτη απέναντι στα πράγματα. Κυβερνά μ ια πόλη που λογίζεται δική του, πολίτες  που είναι ιδιοκτησία του και οι οποίοι δεν επιτρέπεται με κανέναν τρόπο να συμμετέχουν στη διαμόρφωση των νόμων (κάτι που η Αντιγόνη με την παρέμβασή της αποτόλμησε).

Αγαπημένοι μου μαθητές, οι τραγωδίες εκφράζουν και απευθύνονται σε κάτι αρχέγονο που υπάρχει μέσα σας. Ο Σοφοκλής δεν επέλεξε τυχαία αυτήν την ιστορία (ή μύθο, όπως θέλετε πείτε την). Η σύγκρουση ανάμεσα στα δύο αυτά πρόσωπα είναι μια διαχρονική πάλη ανάμεσα  στον εξουσιαζόμενο και στον εξουσιαστή, ανάμεσα σε αυτόν που θεωρεί ότι πρέπει να εισακούγεται και σε αυτόν που θεωρεί ότι μία πόλη / κράτος/ χώρα είναι τσιφλίκι του.

Αγαπημένοι μου μαθητές, το τέλος αυτού του θεατρικού έργου που έρχεται στην επικαιρότητα ,  ιδίως όταν έχουμε εκτροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος με ψευδεπίγραφα διλήμματα, διδάσκει πρωτίστως όσους ασκούν την εξουσία ότι η πορεία είναι προδιαγεγραμμένη : αυτός που δεν αφουγκράζεται τη θέληση των πολιτών, αυτός που αυθαιρετεί στο όνομα κάποιων υψηλών –τάχα-  ιδανικών  τελεί σε  απόλυτη τύφλωση. Όταν έρθει το φως, θα είναι αργά. Και τότε δεν του μένει παρά να αναφωνήσει ως άλλος Κρέων « Πάρτε με ,δούλοι, σύρτε με γρήγορα μακριά, γιατί δεν είμαι παρά ΤΙΠΟΤΕ».